KALDIRAÇLI İŞLEMLERDEKİ KAVRAMLARI ANLAMAK
Açık Pozisyon
Açık pozisyon kısaca, adına herhangi bir ödeme yapılmamış ya da bir şekilde likide edilmemiş taşınan risktir. Örneğin Euro/Dolar paritesinde alım açık pozisyonu taşımak, bu paritede Euro’nun değerlenmesi durumunda kâr, değer kaybetmesi durumunda zarar etme riskini taşıma anlamına gelir. Açık pozisyonlar istenildiği zaman o andaki piyasa kotasyonundan kapatılabilir ve kapatıldığı anda alım-satım arasındaki olumlu veya olumsuz fark fiziksel olarak yatırımcının toplam bakiyesine yansıtılır (Shilov ve Semenov, 2011:41,42).
Alış ve Satış Fiyatı
Piyasa katılımcılarının alış işlemi yapmaya istekli oldukları fiyat alış fiyatı olarak tanımlanmaktadır. Likidite sağlayıcı veya fiyat yapıcı aracı şirketin satın almaya razı olduğu fiyattır ve aynı zamanda yatırımcının satış yapabileceği fiyatı göstermektedir. Likidite sağlayıcı veya fiyat yapıcı aracı şirketin satmaya razı olduğu fiyat ise satış fiyatıdır ve yatırımcının alış yapabileceği fiyatı göstermektedir (Yaslıdağ, 2014:33).
Arbitraj
Finansal bir enstrümanın, aynı anda farklı fiyatlardan alınıp satıldığı piyasaları tespit ederek alış fiyatının ucuz olduğu piyasadan alınıp satış fiyatının yüksek olduğu piyasada satılmasına ilişkin risk içermeyen işlem arbitraj olarak adlandırılmaktadır. Para, hisse senedi, faiz, fon veya kıymetli maden gibi akla gelebilecek her tür ürün için arbitraj işlemi gerçekleştirilebilmektedir (Sivas, 2016:27,28).
İletişim olanaklarının günümüzdeki kadar gelişmediği geçmiş dönemlerde sıklıkla oluşabilen arbitraj imkânları, gelişen iletişim teknolojisiyle beraber git gide azalmaktadır. Temel olarak fiyat farklarından doğan kazancı hedefleyen arbitraj, günümüzde nadiren de olsa bilgisayar yazılımları sayesinde piyasa fiyatları dengeye ulaşana kadar otomatik alım veya satım işlemleriyle uygulanabilmektedir (Sivas, 2016:28).
Özellikle oynaklığı yüksek ve majör olmayan ürünlerde arbitraj imkanı bulunmaya çalışılsa da, Forex para piyasasındaki mili saniyelere kadar ulaşan emir iletim hızlarıyla bu durum neredeyse olanaksız hale gelmektedir (Sivas, 2016:28).
Arz
Aynı zamanda klasik iktisat’ın temel bir ekonomi terimi olan arz, Forex para piyasasında da piyasada faaliyet gösteren spekülatörlerin eylemleri ile ilgili bir açıklamadır. “Arz, piyasa oyuncularının ellerindeki döviz cinsini ya da emtiayı satmak için razı oldukları fiyattır” diyebiliriz (Shilov ve Semenov, 2011:43).
Baz Döviz
Döviz çiftlerinde alım satıma konu olan ilk para birimi için kullanılan ifadedir (Venbey Yatırım, S:25). 25 3.1.6.6. Broker Yine tüm finansal piyasalarda kullanılan be terim, Forex para piyasasında da alıcı ile satıcıyı bir araya getiren kişilere ya da kurumlara verilen isimdir. Broker’ların temel faaliyeti, bu talepleri karşılayarak alım satım fiyatlarını bir miktar farklılaştırıp para kazanmaktır (Shilov ve Semenov, 2011:44).
CFD
Türkçe karşılığı Fark Sözleşmeleri olan “Contract For Difference” yani CFD ürünleri vadeli piyasa türü olarak Forex piyasasında işlem yapılabilen diğer bir ürün tipidir. CFD vadeler arası kapanış fiyatı ile açılış fiyatı arasındaki farkın yatırımcıya yansıması şeklinde düşünülebilir. Kıymetli madenler dışındaki petrol, doğalgaz, şeker, mısır, pamuk vb. emtia ürünleri, endeksler ve hisse senetlerinden oluşan enstrümanlar CFD işlem gurubuna dahildir (Sivas, 2016:24). Bu dayanak varlıklarda swap bedelleri bulunmamakla beraber vade aralıkları enstrümana göre 1’er veya 3’er aylık olarak Forex piyasasında değerlendirilebilmektedir (Sivas, 2016:24).
Forward Future Contrats (Vadeli İşlem Sözleşmeleri)
Vadeli işlem sözleşmeleri bir varlığın, bu günden anlaşılarak, anlaşmaya taraf olanların belirlediği vadede ve spot fiyattan farklı olarak belirlediği fiyattan alınıp satılması işlemidir. Karışık gibi gözükmekle beraber, Forex para piyasası için beklentiler ne olursa olsun, vadeli bir sözleşmede varlığın fiyatı her zaman spot fiyatın üzerine eklenen iki para birimi arasındaki olumlu ya da olumsuz faiz farkıdır (Shilov ve Semenov, 2011:52).
Hedge ve Hedging
Kelime anlamı ile korunma olan “hedge”, gelecekteki fiyat dalgalanmalarına karşın riski azaltmak veya sabitlemek amaçlı kullanılmaktadır. Hedging ise eldeki mevcut enstrümanın tam tersi yönünde pozisyon alınarak uygulanmaktadır. Hedging, özellikle Forex piyasasında kaldıraç avantajıyla beraber ticari işlemlerde ön plana çıkabilmektedir (Sivas, 2016:29). 26 Opsiyon, Futures gibi piyasaların doğmasına neden olan hedge işlemleri, dış ticaret yapan firmaların döviz kuru riskinden korunmasını amaçlayan önemli bir risk yönetimi aracıdır (Altaş, 2014:113).
Hedging, döviz piyasasından akan birçok büyük işlemin nedenini açıklar (Lien, 2011:40).
Karşıt Döviz
Bir döviz çiftinde paritedeki 2. para birimini ifade eder. Kote döviz ya da Pip döviz olarak da ifade edilir. Baz dövizin değeri karşıt döviz cinsinden ifade edilir (İntegral Menkul Değerler, S:11).
Kotasyon
Diğer terimleri açıklarken sık sık dile getirdiğimiz bu kavram, yalın haliyle, bir döviz çifti için o anki fiyat anlamına gelir. Herhangi bir dövizden ziyade ekranda görülen rakamı belirtmek için kullanılan bu terimin, Forex için özelleştirilmiş bir terim olduğu söylenebilir. Bir hisse senedi ya da altın veya petrol gibi bir emtia için kotasyon kavramı sık olarak kullanılmaz (Shilov ve Semenov, 2011:53).
Likidite
Likidite bir piyasanın ya da finansal ürünün fiyatlanmasında alıcı ve satıcıların bolluğuna ve işlem hacmine bağlı olarak nakit’e çevrilme hızı olarak tanımlanabilir. Hisse senetleri, bonolar, tahviller ve kıymetli madenler yüksek likiditeye sahip varlıklar olarak işlem görürler. Piyasanın açık olduğu zamanlarda hızlı bir şekilde nakit’e çevrilebilirler (Venbey Yatırım, S:28).
Long Position (Uzun Pozisyon)
Kısa pozisyonun tam tersi olan uzun pozisyon, finans dilinde bir varlığı fiyatının yükseleceği düşüncesiyle alıp elde tutmak anlamına gelir. Yine kısa pozisyonda olduğu gibi, dünyanın hemen her yerinde, aynı şekilde kullanılan uluslar arası bir terimdir (Shilov ve Semenov, 2011:52).
Lot
Lot, finansal piyasalarda açtığınız işlemin kaç birimlik olduğunu gösterir. İşleme ayırdığınız parasal büyüklüğü belirleyen araçtır. İşlem sonucundaki kar zarar miktarı 27 işlem yapılan lot miktarına göre hesaplanır. Standart lot olarak da ifade edilen 1 lot baz döviz’de 100.000 birimlik büyüklüğü ifade eder (İntegral Eğitim Rehberi, S:11).
Marjin
İşlem yapılabilmesi için yatırımcının sahip olması gereken minimum meblağdır. Bunu biraz açarsak; marjin demek bir bakıma teminat demektir ve bu sizin işleme gireceğiniz pariteye, sunulan kaldıraç miktarına ve parite işlem miktarına göre değişir (Yıldırım, 2013:16). Marjin kullanımında hiçbir sınırlama yoktur. İsterseniz bu miktarın tamamıyla pozisyon açabilirsiniz (Gedik Forex, S:6).
Marjin Çağrısı
Eğer hesap bakiyeniz asgari marjin (usable margin) sınırları altına inerse, brokeriniz bazı ya da bütün pozisyonlarınızı kapatabilir. Bu koşul, hızlı piyasa hareketlerinde bile hesabınızın eksi bakiyeye düşmemesini sağlar (Meydan, 2008:23).
Market Maker (Piyasa Yapıcı)
Teknik olarak bir finansal varlığın riskini taşıyan herkes piyasa yapıcıdır. Elbette cebinde para tutan herkes bu riski taşır, ancak burada söz konusu olan bir para birimine sabitlenmemiş risktir. Ancak piyasa yapıcı terimi sadece bu işi büyük ölçekte yapan broker, dealer, banka gibi aracılar için kullanılır. Bu aracılar iki biçimde çalışabilir (Shilov ve Semenov, 2011:49). Birinci yöntemde, sadece alım-satım için kendilerine yönlendirilen emirleri toplayıp eşleştirerek aradaki komisyondan para kazanabilirler. İkinci ek bir yol ise, işin yapısı gereği oldukça yoğun teknik desteğe sahip olan bu aracıların, fiyatını kendileri için uygun gördükleri emirleri piyasaya aktarıp eşleştirmek yerine bu emrin sonucunda oluşacak kâr/zarar riskini kendilerinin üstlenmesidir. Buna piyasa yapıcılık denir. Genellikle Forex para piyasasında pazarlama amaçlı negatif bir argüman gibi sunuluyor olsa da uluslar arası finans sistemi dünyanın hemen her yerinde bu şekilde işlemektedir (Shilov ve Semenov, 2011:49).
Market User (Piyasa Kullanıcısı) Ticari işlemlerini dövizin piyasada belirlenen değeri üzerinden gerçekleştiren katılımcılara piyasa kullanıcısı (market user) denir (Guliyev, 2015:19).
Pip
Yatırım araçlarının değer değişimleri içinse en küçük ölçüm birimi olan “pip” kelimesi kullanılır. Tüm ölçümlemeler ve ifade şekilleri bu kelime ile anlatılır. Herhangi bir kazanç ve kayıp miktarı ifade edilirken bu ölçü biriminden yararlanılır ve “ 50 pip karla işlemden çıktım”, “40 pip zararla kapattım” gibi cümlelerle ifade edilir. Özetlemek gerekirse “bir paritenin hareket edebileceği en küçük birime pip adı verilir.” (Altaş, 2014:103).
Scalping
Çok kısa zaman aralıklarıyla yeni pozisyon açmak ve sonlandırmak suretiyle yapılan yatırımlara ‘scalping’ denilmektedir. Genellikle bir dakikanın dahi altında olan bu işlemler literatürde on dakikaya kadar uzayabilmekte olup, 10 pips civarında ki getiriler için kullanılmaktadır. Dolayısıyla alış ve satış fiyatları arasındaki farkın büyük önem taşıdığı bu işlemlerde yatırım kuruluşlarının emir iletim hızı oldukça önemlidir. Scalping yöntemiyle anlık kazançlar hedefleyen kişiler ‘scalper’ olarak adlandırılmaktadır (Sivas, 2016:28). Scalping, kaldıraç etkisiyle beraber kazançlı ve basit bir yatırım yöntemi gibi gözükse de aslında uygulaması oldukça zordur. Profesyonel yatırımcılar için daha uygun olmasına karşın, genellikle başlangıç düzeyinde yatırımcılar da bilinçsiz olarak bu tarz yatırımlara yönelebilmekte ancak risk düzeyini ayarlayamadıkları için sermaye kaybı yaşayabilmektedirler. Arbitrajda olduğu gibi özellikle bilgisayar yazılımları yardımıyla uygulanan bu işlemler ileri düzeyde bilgi ve deneyim gerektirmektedir (Sivas, 2016:28,29). Dünya bankalarının yaklaşık %20’si piyasa işlemlerinde piyasa yapıcı rolü üstlenmiştir. Finansal piyasalarda gerçekleştirilen toplam işlemlerin yaklaşık %60’ı bu bankalar gibi piyasa yapıcılar tarafından gerçekleştirilmektedir (Guliyev, 2015:19).
Short Position (Kısa Pozisyon)
Satış pozisyonun finans dilindeki teknik adıdır. Her çeşit hisse senedi, varlık, emtia vb. için kullanılabilecek bu terim aynı zamanda uluslar arası bir jargondur. Kısa pozisyon kavramı dünyanın hemen her yerinde bir emtianın düşme beklentisi ile elde tutulduğunu gösterir (Shilov ve Semenov, 2011:46).
Spot İşlemler
Forex piyasası, spot piyasadır. Spot işlemler, para birimleri arasında bir değişim sağlar ve o anki fiyatları anında yansıtır. Bu piyasalarda ki en büyük avantaj, borsa mantığının tersi olan, alış yaparken karşımızda bir satıcıyı beklemek zorunda olmayışınızdır. Bu özellik sayesinde işlemler anında gerçekleşir. Açılan pozisyon, anında işleme girer ve istediğiniz fiyattan işlem yapabilirsiniz. Siz kapatmak istediğiniz zaman da kapatılır. Pozisyon kapatma konusunda bazı farklılıklar olabilir (Uludağ, 2007:18).
Spread
Spread dediğimiz kavram, paritenin alış ve satış fiyatları arasındaki fark olarak tanımlanır. Diğer bir değişle, aracı kurum ya da broker’ın, müşterileri olan yatırımcılara sattığı fiyat ile onlardan aldığı fiyat arasındaki farktır (Uludağ, 2007:14).
Bu fark sebebiyle yatırımcı, eğer ki aldığı anda satış gerçekleştirirse (fiyatta hiçbir hareket söz konusu olmadığını var sayarsak) zarar etmiş olur. Bunun sebebi spread farkıdır ve bu fark yatırımcının hesabına zarar yazılır, çünkü her zaman anlık verilerde yatırımcının satış yaptığı fiyat, alım yaptığı fiyattan daha düşüktür. Kâr elde etmek için fiyatın biraz daha yükselmesini beklemelidir. Satış fiyatı ve alış fiyatı, aralarındaki fiyat farkı korunarak birlikte yükselir. Alış fiyatının yükseldiği birimde, satış fiyatı da yükselmiş olur (Uludağ, 2007:14).
Stop Out
Aktifte devam eden zarar durumundaki mevcut varlığın teminata olan oranının önceden yatırım kuruluşu tarafından belirlenerek yatırımcıya bildirilmiş olan ve açık pozisyonun otomatik olarak kapatılacağı seviyeye ‘stopout’ denir. Yatırım kuruluşları tarafından genellikle %20 düzeyinde belirlenen stop out oranı Primetrade Forex %0 30 olarak uygulanmaktadır. Bir diğer ifade ile işlemlerinde zarar eden yatırımcının zararını telafi etmek için daha geniş fiyat penceresi olacaktır (Sivas, 2016:27).
Swap
Gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde merkez bankaları, ticari bankalar ve uluslar arası şirketlerin çok fazla tercih ettiği türev ürünlerinden biri olan swap sözcük anlamı olarak takas manasına gelmektedir. Swap, piyasa koşullarına, faiz oranlarındaki dalgalanmalara ve enstrümanın kredibilitesine göre nakit akışını düzenlemek ve kur riskini azaltmak amacıyla yapılan takas işlemidir. Forex piyasasında ise swap, döviz çiftlerinde iki farklı para birimi arasındaki faiz farkından dolayı meydana gelen gecelik taşıma maliyetidir (Sivas, 2016:23). Döviz kuru swap’ında satın alınan para borç verilmiş, satılan para ise borçlanılmış olur. Bu anlamda, satın alınan para birimi gecelik faiziyle beraber borçlanılmış olmaktadır ancak her para birimine uygulanan faiz oranı farklıdır. Bu nedenle, Forex yatırımlarında yüksek faizli para birimi alınıp, düşük faizli olan para birimi satılarak oluşturulan pozisyon ertesi güne taşındığında gelir, tam tersi durumda ise gider kaydedilmiş olur (Sivas, 2016:23).
Trend
Fiyatın gidiş yönüdür. Yani yukarı trend, fiyatların yükseldiğini, aşağı trend ise düştüğünü ifade eder (Yıldırım, 2013:19). Forex dünyasının en başarılı ve ünlü yatırımcılarının çok büyük bir kısmı trend takibine özel bir önem vermektedir. Trend takibini, sadece gün içinde işlem açılacak pozisyonun yönü için değil uzun soluklu bir yatırım stratejisi olarak kullanmaktalar. Bu nedenle var olan trendi destekleyen unsurları değerlendirdikleri gibi trendin değişimine etki edecek önemli dinamikleri de yakından takip ederler. Böylece ulaşabilecekleri en uzak noktaya ulaşmaya çalışırlar (Altaş, 2014:143).
Volatility (Oynaklık)
Fiyatların belli bir zaman serisinde değişmelerinin belli bir matematiksel ölçümle belirlenerek elde edilen indikatör’dür. Bu matematiksel ölçü standart sapmadır ve riski ifade eder. Eğer oynaklık yüksekse risk de o yönde büyür (Yıldırım, 2013:17).
Kaldıraçlı İşlemlerin Tarihsel Gelişimi ve Riskleri – Ferhat KILIÇ
Av. Arb. Yasemin BAL
WhatsApp ile ulaşın!